جلبک یا گاوآب به موجودات گیاه مانند آبی میگویند. جلبکها گیاه نیستند بلکه از سلسله آغازیان میباشند. آنها نزدیک یا داخل آب زندگی میکنند و ریشه حقیقی ندارند. علم جلبکشناسی را فیکولوژی مینامند که از واژه یونانی فیکوز به معنی علف هرز دریایی آمده است. شناسایی جلبکها بهصورت علمی ظاهراً از اواسط قرن هجدهم شروع شده است. واژه جلبک نیز از دو بخش درست شده است: جل + بک، بخش نخست به معنی پوشش یا پارچه و بخش دوم به معنی قورباغه، پس معنی واژگانی جلبک، جامه یا پناهگاه قورباغه میتواند باشد.
جلبکها سادهترین موجودات واجد کلروفیل هستند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد:
- اولاً جلبکها فاقد ریشه، ساقه و برگ هستند
- ثانیاً در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاختههای محافظ وجود ندارد
- ثالثاً جنین در جلبکها دیده نمیشود
جلبکها در طبیعت در محیط های گوناگون یافت میشوند اما آب، محیطی است که بیشترین جلبکها را در خود جای داده است.
در سطح خاکهای مرطوب نیز تعداد بسیار زیادی جلبک یافت میشود. بخشهای بیرونی درختان و همچنین سنگها و صخرهها محلهای دیگری هستند که جلبکها میتوانند بر روی آنها رشد کنند. بعضی از جلبکها میتوانند در محیطهای غیر معمولی، مثل دریاچههای نمک، چشمههای آب گرم و یخچالهای طبیعی و حتی در درون بدن و بافتهای موجودات زنده زیست کنند.
جلبکها گروهی از موجودات هستند که همانند گیاهان از نور خورشید، آب و دی اکسید کربن، مواد مختلفی را میسازند و در اصطلاح علمی به آنها فتوتروف میگویند. این موجودات برخلاف گیاهان ساختارهای بافتی و تمایز یافته پیشرفته نداشته و از انواع تک سلولی با اندازه چند میکرومتر تا انواع پرسلولی تا اندازه بیش از ۵۰ متر متغیرند. جلبکها فاقد بافتهای حقیقی همچون ریشه، برگ و ساقه هستند و آنچه در علفهای دریایی دیده میشود در حقیقت شبه برگ، شبه ریشه و شبه ساقه است که ازنظر ساختار بافتی اندامهای حقیقی بهحساب نمیآیند.
تخمین زده میشود که بیش از ۳۰۰ هزار سویه جلبک در جهان وجود دارد اما از این تعداد سویههای کمی جداسازی و شناسایی شده است و میزان سویههای شناسایی شده به بیش از ۱۰ هزار سویه نمیرسد. جلبکها به دلیل ساختاری ساده و قابلیت استفاده از منابع مختلف جهت رشد و تکثیر اهمیت بهسزایی یافتهاند. این موجودات میتوانند مواد مختلف شامل متابولیتهای اولیه و متابولیتهای ثانویه را به میزان زیاد تولید و در خود ذخیره نمایند. میزان ذخایر این مواد در جلبکها بهطور شگفت انگیزی زیاد است. برای مثال یک جلبک میتواند گاهی تا بیش از ۹۰ درصد حجم سلولی خود را از روغن و چربی پر نماید این در حالی است که میزان روغن در دانههای روغنی بسیار کمتر از این مقدار است. برای روشنتر شدن این مقوله به جدول زیر توجه فرمایید:
در جدول فوق جلبکها به ترتیب با دانه سویا، کلزا، نارگیل و جاتروپا (نوعی درخت بومی آمریکای جنوبی) مقایسه شده است. آنچه حائز اهمیت است اینکه علاوه بر درصد بالای روغن در جلبکها میزان بازدهی روغن و میزان کشت این موجودات و محصولات استحصال شده از آنها در هر هکتار بسیار بیشتر از نمونههای معمول روغنی است.
این ویژگی منحصربهفرد را به مزیتهای دیگر این موجودات اضافه نمایید ازجمله این که:
- نیاز به منابع آب شیرین ندارند.
- نیاز به خاک حاصل خیر برای کشت ندارند.
- میتوان بهصورت افقی آنها را کشت کرد و نیاز به زمینهای مسطح وسیع ندارند.
- دوره کشت آنها نهایتاً ۱۴ روز است و نیاز به انتظار طولانی ندارند.
- برای محصول نیاز به میوه دهی نداشته و سریع محصول مورد نظر را عرضه مینمایند.
و از این دست ویژگیهای مثبت را میتوان برای این موجودات برشمرد. پس گزاف نیست که این موجودات را نسل جدید منابع مواد مختلف در صنایعی همچون صنایع غذایی، بهداشت و سلامت، شیلات، صنایع سوختهای تجدید پذیر و بسیاری از شاخههای دیگر بدانیم
